Cách đây khoảng 20 năm, vấn đề sản xuất nông nghiệp hữu cơ (NNHC) đã được đề cập ở Việt Nam, thế những vẫn không được quan tâm mấy. Cho đến những năm gần đây, rộ nhất là năm 2017, NNHC đã trở thành một vấn đề thời sự trong sản xuất nông nghiệp Việt Nam.
NÔNG NGHIỆP HỮU CƠ LÀ GÌ?
Nông nghiệp hữu cơ (NNHC) là một trong những phương thức canh tác để sản xuất ra các sản phẩm sạch, đảo bảo năng suất cao, an toàn với ưu điểm vượt trội là thân thiện với môi trường.
Có ý kiến cho rằng phương thức canh tác NNHC chỉ là không sử dụng hóa chất (phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật) trong sản xuất nông nghiệp để cho sản phẩm sạch, an toàn. Tuy nhiên, cách hiểu này không toàn diện vì những điều kiện gì để sản xuất NNHC ngoài yếu tố không sử dụng hóa chất, đồng thời có sự nhầm lẫn giữa phương thức sản xuất NNHC với phương thức sản xuất nông nghiệp sạch, an toàn. Trong các quy trình sản xuất nông nghiệp sạch vẫn sử dụng hóa chất (phân bón, thuốc BVTV…) với một liều lượng hợp lý (trong phạm vi tiêu chuẩn cho phép) mà không ảnh hưởng đến môi trường.
An toàn thực phẩm liên quan đến sức khỏe của con người, của giống nòi, hiện nay về vệ sinh an toàn thực phẩm đang ở tình trạng báo động và là một thách thức lớn đối với đất nước. Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ đã đề ra nhiều chủ trương, giải pháp, trong đó có chủ trương sản xuất nông nghiệp sạch, an toàn. Từ đó mà nảy sinh quan điểm coi NNHC là cứu cánh để giải quyết vấn đề an toàn thực phẩm và đẩy mạnh sản xuất NNHC một cách không hợp lý.
ĐIỀU KIỆN NGHIÊM NGẶT SẢN XUẤT THEO CANH TÁC HỮU CƠ
Sản xuất theo phương thức canh tác nông nghiệp hữu cơ yêu cầu các điều kiện nghiêm ngặt như:
– Đất không có kim loại nặng hoặc kim loại nặng dưới ngưỡng cho phép.
– Đất canh tác chưa kinh qua sử dụng phân hóa học, nếu đã bón phân hóa học thì phải có 3 năm chuyển đổi, tức là sau 3 năm không bón phân khoáng và sử dụng hóa chất BVTV và bảo quản thì sản phẩm mới được chính thức mang tên sản phẩm hữu cơ.
– Khu vực canh tác hữu cơ phải được cách ly để tránh xâm nhập nguồn nước ô nhiễm, tránh xâm nhập ô nhiễm không khí do sử dụng hóa chất BVTV và các nguồn hóa chất khác ở các vùng lân cận.
CÁC LOẠI HÌNH SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP
Cách phân loại loại hình sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam hiện nay thành nông nghiệp hữu cơ và phi hữu cơ là không chuẩn xác. Nước ta hiện nay không có loại hình sản xuất nông nghiệp nào là phi hữu cơ, bởi lẽ tất cả các quy trình canh tác sản xuất nông nghiệp của Bộ Nông nghiệp – Phát triển Nông thôn trước đây và hiện nay đều có sử dụng phân hữu cơ (thường là bón lót khi làm đất).
Có ý kiến cho rằng nông nghiệp hữu cơ cho năng suất cao và sản phẩm sạch, việc phát triển NNHC để đảm bảo nền nông nghiệp tiết kiệm, an toàn và hiệu quả. Tuy nhiên, từ thực tiễn sản xuất trên thế giới và trong nước cho thấy rằng năng suất của phương thức canh tác NNHC giảm khoảng 30%. Điều này có căn cứ khoa học về sinh lý dinh dưỡng cây trồng như sau:
– Mỗi loại cây trồng có nhu cầu dinh dưỡng khác nhau về khối lượng và tỷ lệ các thành phần N, P, K.
– Mặt khác, cây trồng hút các chất dinh dưỡng theo các giai đoạn sinh trưởng dinh dưỡng và sinh trưởng sinh thực khác nhau. Chính vì vậy trong kỹ thuật bón phân cho cây trồng có bón lót và bón thúc (trong kỹ thuật bón thúc, tùy theo loại cây trồng chỉ bón một lần hoặc nhiều lần theo giai đoạn sinh trưởng, sinh thực của cây). Trong khi đó phân hữu cơ có hàm lượng các yếu tố đa lượng N, P, K thấp và được phân giải từ từ nên không đáp ứng được yêu cầu về khối lượng các yếu tố dinh dưỡng theo nhu cầu các thời kỳ sinh trưởng của cây trồng và tỷ lệ NPK trong phân hữu cơ không thể phù hợp với tỷ lệ NPK mà cây trồng có nhu cầu.
Và cũng chính do năng suất cây trồng giảm sút như vậy, cộng với các chi phí khác gia tăng nên giá thành của sản phẩm hữu cơ tăng lên vào khoảng 2 – 3 lần dẫn đến giá bán tăng lên gấp 3 – 4 lần hoặc hơn nữa.
Nước ta là một nước đang phát triển và là nước có thu nhập trung bình. Bình quân thu nhập theo đầu người của VN còn thấp hơn nhiều so với một số nước trong khối ASEAN và kém xa các nước phát triển. Để phát triển sản xuất nông nghiệp đảm bảo an ninh lương thực, chúng ta nên chọn phương thức canh tác cho năng suất cao và không ảnh hưởng đến môi trường (sản xuất nông nghiệp sạch, VietGAP, EuroGAP, GlobalGAP) hay chọn phương thức canh tác NNHC năng suất cây trồng giảm đi trên dưới 30%.
Sản phẩm của phương thức sản xuất nông nghiệp sạch, an toàn do Bộ NN-PTNT quy định hiện đang triển khai rộng rãi ở khắp các địa phương trong cả nước, tuy có giá bán cao hơn một chút, nhưng với đồng lương và thu nhập hiện tại của người lao động vẫn có thể chấp nhận được. Trong khi đó sản phẩm của phương thức canh tác NNHC có giá bán cao hơn giá thị trường 3 – 4 lần hoặc nhiều hơn thì chắc chắn rằng không phù hợp với thu nhập của đại bộ phận người dân.
CẦN LƯU Ý NẾU MUỐN THEO PHONG TRÀO NÔNG NGHIỆP HỮU CƠ
Nông nghiệp hữu cơ chỉ là phân khúc trong nông nghiệp chất lượng cao và theo yêu cầu của thị trường. Vì vậy, không nên coi chỉ có sản phẩm NNHC mới là an toàn và sạch.
Thức tế, NNHC là một trong những phương thức canh tác để sản xuất ra các sản phẩm an toàn. Ưu điểm vượt trội của phương thức canh tác này là thân thiện với môi trường. Song sản xuất NNHC có những điều kiện nghiêm ngặt. Mặt khác sản phẩm của NNHC có giá bán rất cao so với sản phẩm sạch và an toàn do các phương thức sản xuất khác đang triển khai.
Vì thế, chỉ nên làm NNHC theo đơn đặt hàng của nước ngoài hoặc của các siêu thị/doanh nghiệp lớn trong nước để tránh làm sản xuất theo phong trào, đến khi sản phẩm hữu cơ làm ra không có nơi tiêu thụ thì sẽ gây thiệt hại cho nông dân. Riêng đối với loại cây dược liệu phải sử dụng phương thức canh tác nông nghiệp hữu cơ.
Với cơ chế quản lý ở Việt Nam hiện nay, khó nhất là làm sao chứng minh được với người tiêu dùng đâu là sản phẩm nông nghiệp hữu cơ. Để tránh sự ngộ nhận giữa 2 phương thức sản xuất NNHC và sản xuất nông nghiệp sạch, an toàn, đồng thời muốn thực sự làm NNHC, doanh nghiệp và người tham gia sản xuất NNHC phải có hiểu biết về NNHC. Vùng sản xuất NNHC phải được quy hoạch, phải công khai làm NNHC theo quy chuẩn nào và phải có cơ quan giám sát có uy tín và cấp giấy chứng nhận sản phẩm.
Bà con nông dân cần lưu ý, nếu muốn sản xuất nông nghiệp phục vụ cho người nước ngoài, hay một bộ phân tượng là những người kỹ tính, người giàu thì nên tuân thủ phương thức sản xuất nông nghiệp hữu cơ. Mặt khác, nếu hướng đến phục vụ đông đảo là toàn dân thì các phương thức sản xuất nông nghiệp cho sản phẩm sạch, an toàn, không ảnh hưởng đến môi trường là hoàn toàn phù hợp.
PHAN HỒNG (TỔNG HỢP)
